نارسایی کلیه، علل، علائم و درمان

برخی مواقع کلیه‌ها دیگر قادر به فیلتر کردن مواد و پاکسازی خون نیستند؛ در این صورت ممکن است سطح مواد دفعی بدن به سطح خطرناکی برسد. این شرایط به عنوان «نارسایی کلیه» شناخته می‌شود و در صورت عدم درمان می‌تواند مرگبار باشد.

در متن پیش رو قصد داریم شما را با نارسایی کلیه، علل و درمان آن آشنا کنیم.

 

در این مقاله می‌خوانید:

• کلیه‌ها در بدن چه کار می‌کنند؟

• نارسایی کلیه چیست؟

• علائم نارسایی کلیه

• علل بروز نارسایی کلیه

• انواع نارسایی کلیه

• تشخیص نارسایی کلیه

• درمان نارسایی کلیه

• رژیم غذایی بیماران مبتلا به نارسایی کلیه

• دیابت و نارسایی کلیه

• امید به زندگی بیماران مبتلا به نارسایی کلیه

• پیشگیری از نارسایی کلیه

 

کلیه‌ها در بدن چه کار می‌کنند؟

کلیه‌ها دو عضو لوبیایی شکل در بدن هستند که هر یک اندازه‌ی یک مشت بسته هستند؛ کلیه‌ها در قسمت پشتی شکم و در دو سوی ستون فقرات قرار گرفته اند. کلیه‌های سالم وظیفه دفع مواد زائد از بدن از طریق ساخت ادرار را به عهده دارند. همچنین کلیه‌ها نقش مهمی در ایجاد تعادل بین مواد مختلف( نظیر سدیم، پتاسیم و و کلسیم) ایفا می‌کنند. همچنین کلیه‌ها وظیفه‌ی ترشح هورمونی به نام اریتروپویتین را به عهده دارند که برای تحریک ساخت گلبول‌های قرمز خون ضروری است.

 

نارسایی کلیه چیست؟

نارسایی کلیه تعبیری است که زمانی استفاده می‌شود که کلیه‌ها عملکرد طبیعی نداشته باشند. نارسایی کلیه اصطلاحی است که مشکلات متنوعی را پوشش می‌دهد. عواملی که می‌توانند با عملکرد طبیعی کلیه‌ها تداخل داشته باشند، شامل:

• تماس با برخی آلودگی‌های محیطی و داروهای خاص

• بیماری‌های خاص مزمن و حاد

• کم آبی یا دهیدراتاسیون شدید

• آسیب یا ترومای کلیه

اگر کلیه‌ها عملکرد طبیعی خودشان را از دست بدهند، بدنتان با حجم زیادی از مواد زائد دفع نشده درگیر می‌شود؛ از این رو نارسایی کلیه می‌تواند یک بیماری تهدیدکننده‌ی حیات باشد.

 

علائم نارسایی کلیه

افراد مبتلا به نارسایی کلیه اغلب علامتی از خودشان بروز نمی‌دهند و یا علائم بسیار خفیفی دارند. علائم شایع شامل موارد زیر است:

• کاهش حجم یا کم شدن ادرار

• تورم پاها، به دلیل افزایش بازجذب آب به دنبال نارسایی کلیه‌ها به منظور پیشگیری از از دست رفتن آب

• تنگی نفس بدون علت

• خستگی بیش از حد

• حالت تهوع طول کشیده

• گیجی

• درد یا فشار قفسه سینه

• تشنج

• کما

 

علل بروز نارسایی کلیه

نارسایی کلیه علل متنوع و بسیار زیادی دارد؛ علت نارسایی کلیه اغلب نوع آن را هم مشخص می‌کند.

افرادی با شرایط زیر عموما بیشتر در معرض ابتلا به نارسایی کلیه هستند:

 

• کاهش خونرسانی کلیه‌ها

کاهش ناگهانی خونرسانی به کلیه‌ها می‌تواند منجر به بروز نارسایی کلیه شود. دلایلی که می‌تواند منجر به قطع یا کاهش خونرسانی کلیه شود، شامل:

• حمله قلبی

• بیماری قلبی

• نارسایی کبدی

• کم آبی

• سوختگی شدید

• واکنش آلرژیک

• عفونت شدید از قبیل سپسیس

فشار خون بالا و برخی داروهای ضدالتهابی هم می‌توانند منجر به کاهش خونرسانی به کلیه‌ها شوند.

 

• مشکلات دفع ادرار

وقتی بدن نمی‌تواند ادرار دفع کند، باعث می‌شود سموم در بدن و کلیه‌ها تجمع پیدا کنند. برخی سرطان‌ها هستند که می‌توانند مسیر دفع ادرار را مسدود کنند، از جمله:

• پروستات

• روده بزرگ

• دهانه رحم

• مثانه

سایر عواملی که می‌توانند دفع ادرار را با مشکل مواجه کنند و در برخی موارد منجر به بروز نارسایی کلیه شوند، شامل:

• سنگ کلیه

• بزرگی پروستات

• لخته خون در مجاری ادرار

• آسیب اعصابی که به مثانه می‌رسند

 

• سایر عوامل

سایر عواملی که می‌توانند منجر به بروز نارسایی کلیه شوند، شامل:

• لخته خون در کلیه یا اطراف آن

• عفونت

• تجمع بیش از حد سموم ناشی از فلزات سنگین

• داروها یا الکل

• لوپوس، یک بیماری خودایمنی که می‌تواند منجر به بروز التهاب در بسیاری از ارگان‌های بدن شود.

• گلوملرونفریت، التهاب عروق تغذیه کننده‌ی کلیه

• سندروم اورمی همولوتیک، که باعث افت سلول‌های خونی به دنبال یک عفونت عموما عفونت روده باریک می‌شود

• مالتیپل میلوما، نوعی سرطان مربوط با پلاسماسل‌ها در مغز استخوان

• اسکلرودرمی، یک بیماری خودایمنی که پوست را درگیر می‌کند

• TTP که نوعی بیماری خودایمنی همراه با افت شدید پلاکت‌هاست

• داروهای شیمی درمانی که برای درمان سرطان و برخی بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند

• موادی که در برخی روش‌های تصویربرداری مورداستفاده قرار می‌گیرند

• برخی آنتی بیوتیک‌ها

• دیابت کنترل‌نشده

• بیماری کلیه پلی کیستیک

 

انواع نارسایی کلیه

• نوع حاد یا ARF

این نوع نارسایی کلیه به صورت ناگهانی بروز پیدا می‌کند. این نوع نارسایی کلیه عموما با برطرف شدن علت زمینه‌ای قابل درمان است. علائم نارسایی حاد کلیوی شامل موارد زیر است:

• تورم دست‌ها، پاها و صورت( ادم)

• فشار خون بسیار بالا

• تشنج

• گیجی

• خونریزی داخلی

• آزمایش‌های غیرطبیعی خون و ادرار

• کما

• نوع مزمن یا CRF

این نوع نارسایی به آهستگی پیشرفت می‌کند و علائم کم کم بروز پیدا می‌کنند. بیمار مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی ممکن است تاز مانی که فیلتراسیون کلیوی به زیر 20 درصد افت نکند، علامتی از خودش نشان ندهد. در مراحل پایانی ممکن است علائم زیر بروز کنند:

• تست‌های غیرطبیعی خون و ادرار

• فشار خون بالا

• کاهش وزن بدون علت

• کم خونی

• حالت تهوع

• استفراغ

• بی اشتهایی

• تنگی نفس

• درد قفسه سینه

• گیجی

• کما

• تشنج

• خارش

• خستگی

• سردرد

• زرد شدن پوست

• اختلال خواب

 

تشخیص نارسایی کلیه

روش‌ها و تست‌های گوناگونی برای تشخیص نارسایی کلیه وجود دارند؛ از جمله:

• تست ادرار

پزشک ممکن است یک تست ادرار برای شما درخواست کند تا آن را از نظر وجود پروتئین، سلول خونی و یا قند بررسی کند.

 

• اندازه گیری حجم ادرار

اندازه گیری حجم ادرار یکی از روش‌های بسیار ساده برای تشخیص نارسایی کلیه است. برای مثال کاهش حجم ادرار می‌تواند علامتی از انسداد مجرای ادراری باشد که می‌تواند متعاقب بیماری‌های مختلف رخ دهد.

 

• نمونه خون

پزشک ممکن است برای شما یک آزمایش خون درخواست کند تا میزان موادی را که به واسطه کلیه فیلتر می‌شوند، اندازه گیری کند. موادی از قبیل کراتنین (Cr) و BUN. افزایش بی دلیل این مواد در خون می‌تواند علامتی از نارسایی کلیه باشد.

 

• تصویربرداری

روش‌های تصویربرداری از قبیل سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی اولتراسوند به پزشک کمک می‌کند تا کلیه و مجاری ادراری را از نظر وجود انسداد و سایر ناهنجاری‌ها بررسی کند.

 

• نمونه بافتی کلیه

پزشک ممکن است برای رد عفونت، زخم و رسوبات غیرطبیعی یک نمونه بافتی از کلیه بردارد. به این روش بیوپسی گفته می‌شود و جز در موارد خاص درخواست نمی‌شود. به این منظور پزشک از بی‌هوشی موضعی استفاده می‌کند و سپس به کمک یک سوزن نمونه را برمی‌دارد. این کار عموما با راهنمایی اشعه ایکس و یا سونوگرافی انجام می‌شود.

 

درمان نارسایی کلیه

درمان نارسایی کلیه متفاوت است. نوع درمان عموما به نوع علت زمینه‌ای بستگی دارد.

• دیالیز

برای دیالیز از ماشینی استفاده می‌شود که نقش کلیه را بازی می‌کند و به فیلتر کردن خون کمک می‌کند. براساس نوع دیالیز ممکن است به یک ماشین بزرگ متصل شوید و یا از یک کیسه همراه استفاده کنید.

ممکن است لازم باشد یک رژیم کم‌نمک و کم‌پتاسیم را در طول دیالیز رعایت کنید.

دیالیز باعث درمان قطعی نارسایی کلیه نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند در صورت ابتلای مزمن شما به بیماری،  به افزایش طول عمر کمک کند.

 

• پیوند کلیه

درمان دیگر پیوند کلیه است؛ کلیه پیوندی می‌تواند به طور طبیعی فعالیت کند و دیگر نیازی به دیالیز نباشد. عموما زمان زیادی طول می‌کشد تا کلیه پیوندی مناسب پیدا شود. در صورتی که کلیه را از دهنده‌ی زنده دریافت کنید، این پروسه سریع‌تر صورت می‌گیرد.

پس از پیوند لازم است داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی مصرف کنید تا از پس زدن پیوند توسط بدن جلوگیری شود. این داروها عوارض خودشان را دارند که می‌تواند در مواردی بسیار جدی باشند. جراحی پیوند کلیه برای همه درمان انتخابی نیست و از سوی دیگر ممکن است موفقیت‌آمیز نباشد.

 

رژیم غذایی بیماران مبتلا به نارسایی کلیه

هیچ رژیم غذایی قطعی برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه وجود ندارد. رژیم‌های غذایی توصیه شده عموما به مرحله و شدت نارسایی و نیز وضعیت سلامتی شما بستگی دارد. برخی توصیه‌های رایج شامل:

• محدودیت مصرف سدیم و پتاسیم: به میزانی که هر یک از این دو را مصرف می‌کنید دقت کنید. در روز باید از هر دو کمتر از 2000 میلی گرم مصرف کنید.

• محدودیت مصرف فسفر: مشابه سدیم و پتاسیم لازم است مصرف فسفر را هم محدود کنید. در روز لازم است کمتر از 1000 میلی گرم فسفر مصرف کنید.

• دستورالعمل‌های مصرف پروتئین را دنبال کنید: در مراحل اولیه نارسایی کلیه ممکن است لازم باشد مصرف پروتئین را محدود کنید. در مراحل پایانی نارسایی کلیه اما ممکن است لازم باشد بنا به توصیه پزشک مصرف پروتئین را افزایش دهید.

براساس گایدلاین‌ها ممکن است لازم باشد مصرف برخی مواد غذایی خاص را محدد کنید.

 

دیابت و نارسایی کلیه

دیابت شایع‌ترین علت بروز نارسایی کلیه است. مقادیر بالای قند خون می‌تواند منجر به آسیب کلیه شود که به مرور زمان بدتر شود.

نفروپاتی دیابتی یا آسیب کلیوی متعاقب دیابت نوع 1 و 2، قابل بازگشت نیست. کنترل قند خون و فشار خون می‌تواند بروز آن را کاهش دهد. مصرف منظم داروهایی که پزشک تجویز کرده است برای پیشگیری از بروز بیماری ضروری است.

چنانچه دیابت دارید، پزشک تست‌هایی درخواست می‌کند تا به طور منظم وضعیت کلیه شما را بررسی کند. با این حال هر چه سال‌های بیشتری از ابتلای شما به دیابت گذشته باشد، احتمال ابتلای شما به نارسایی کلیه بیشتر می‌شود.

 

امید به زندگی بیماران مبتلا به نارسایی کلیه

نمی‌توان به طور دقیق گفت که فرد مبتلا به نارسایی کلیه چند سال زندگی می‌کند. هر فرد مبتلا به نارسایی کلیه با دیگری متفاوت است.

با این حال تخمین زده شده است که افراد تحت دیالیز عموما 5 تا 10 سال در صورت دنبال کردن درمان‌ها زنده می‌مانند.

عواملی که می‌توانند در میزان امید به زندگی موثر باشند:

• سن

• مرجله نارسایی کلیه

• سایر عوامل همراه

برای مثال یک فرد جوان مبتلا به نارسایی خفیف کلیوی که هیچ بیماری زمینه‌ای ندارد، نسبت به فردی مبتلا به دیابت در مراحل پایانی نارسایی کلیه امید به زندگی بیشتری دارد.

یک بار که فردی به مرحله نهایی نارسایی کلیه برسد کافی است تا نیاز به دیالیز پیدا کند. انجام ندادن حتی یکی از مراحل درمان می‌تواند باعث کاهش طول عمر شود. پیوند کلیه عموما بین 5 تا 10 سال باقی می‌ماند. در صورت پس زدن پیوند ممکن است نیاز به پیوند مجدد شود.

 

پیشگیری از نارسایی کلیه

راه‌هایی هستند که می‌توانید به این وسیله شانس ابتلا به نارسایی کلیه را کاهش دهید.

همواره دستورالعمل‌های مصرف داروها- به ویژه داروهای بدون نسخه- را به دقت مطالعه کنید. مصرف دزوهای بالای دارو( حتا برای داروهای ساده‌ای مثل آسپرین) می‌تواند منجر به افزایش سم در بدن و نارسایی کلیوی در مدت کوتاهی شود.

بسیاری از ناهنجاری‌های کلیوی و یا مجاری ادراری می‌توانند در صورت عدم دریافت درمان مناسب منجر به نارسایی کلیه شوند. با انجام موارد زیر احتمال بروز نارسایی کلیوی را کاهش دهید:

• سبک زندگی سالم

• دنبال کردن توصیه‌های پزشک

• مصرف داروها مطابق با دستورالعمل

• کنترل علل شایع بروز نارسایی کلیه از قبیل دیابت و فشار خون بالا

اگر هر گونه نگرانی درباره سلامتی کلیه‌های خود دارید، مشورت با یک پزشک را از دست ندهید.

 

شما می‌توانید با استفاده از سامانه آنلاین طبینجا به صورت آنلاین از متخصصین نفرولوژی (کلیه) ما نوبت بگیرید.