لیکن پلان نوعی بیماری التهاب مزمن پوستی است که پوست و سطوح مخاطی را تحت تاثیر قرار می دهد. چندین نوع بالینی لیکن پلان وجود دارد که ویژگی های مشابهی را به لحاظ آسیب شناسی از خود نشان می دهند.
- لیکن پلان جلدی
- لیکن پلان مخاطی
- لیکن پلانوپیلاریس
- لیکن پلان ناخن
- لیکن پلان پیگمانتوزوس
- لیکن پلان ناشی از دارو
افراد در معرض خطر ابتلاء
لیکن پلان از هر صد نفر در سراسر جهان یک نفر را تحت تاثیر قرار می دهد که بیشتر بزرگسالان بالای 40 سال را مبتلا می کند. حدود نیمی از مبتلایان دارای لیکن پلان دهانی هستند که در زنان شایع‌تر از مردان است. اما حدود 10٪ به لیکن پلان ناخن مبتلا هستند.
علت لیکن پلان
لیکن پلان یک اختلال خودایمنی با واسطه سلول های T است که در آن سلول های التهابی به پروتئین ناشناخته ای در پوست و کراتینوسیت های مخاطی حمله می کنند.
عوامل مؤثر در ایجاد لیکن پلان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- استعداد ژنتیکی
- استرس جسمی و روحی
- آسیب به پوست: لیکن پلان اغلب در مناطقی که پوست خراشیده شده یا حتی بعد از جراحی ظاهر می شود.
- بیماری پوستی موضعی مانند هرپس زوستر: پاسخ ایزوتوپی
- عفونت ویروسی سیستمیک، مانند هپاتیت C (که ممکن است خود آنتی‌ژن‌های سطح کراتینوسیت‌های پایه را تغییر دهد)
- آلرژی تماسی، مانند پر کردن فلز در لیکن پلان دهان (نادر)
- داروها، طلا، کینین، کینیدین و دیگران می توانند باعث ایجاد راش لیکنوئیدی شوند.
- التهاب لیکنوئید نیز در بیماری پیوند علیه میزبان، که از عوارض پیوند مغز استخوان است، قابل توجه است.
علائم لیکن پلان
لیکن پلان ممکن است تعداد کم یا ضایعات زیادی را روی پوست و سطوح مخاطی ایجاد کند.
لیکن پلان جلدی
تظاهر معمول بیماری لیکن پلان کلاسیک است. علائم می تواند بدون نشانه (غیر معمول) تا خارش شدید متغیر باشد.
- پاپول ها و پلاک های چند ضلعی براق، صاف و در هنگام لمس سفت هستند.
- این پلاک ها با خطوط سفید ظریفی به نام Wickham striae عبور می کنند.
- لیکن پلان هایپرتروفیک می تواند پوسته پوسته باشد.
- لیکن پلان آتروفیک یک نوع حلقوی نادر با مرکز آتروفیک است.
- لیکن پلان بولوز نادر است.
- اندازه از نقطه دقیق تا بزرگتر از یک سانتی متر متغیر است.
- توزیع ممکن است پراکنده، خوشه ای، خطی، حلقوی یا اکتینیک (محل های در معرض نور خورشید مانند صورت، گردن و پشت دست ها) باشد.
- محل می تواند در هر جایی باشد، اما اغلب جلوی مچ دست، کمر و مچ پا.
- رنگ بستگی به نوع پوست بیمار دارد. پاپول ها و پلاک های جدید اغلب دارای رنگ بنفش هستند، به جز در کف دست ها و پاها که در آنها قهوه ای مایل به زرد است.
- پلاک‌ها پس از چند ماه برطرف می‌شوند و ماکول‌های پس از التهاب قهوه‌ای مایل به خاکستری باقی می‌مانند که ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد تا محو شوند.
لیکن پلان دهانی
دهان اغلب تنها ناحیه آسیب دیده است. لیکن پلان دهان اغلب داخل گونه ها و کناره های زبان را درگیر می کند، اما لثه ها و لب ها نیز ممکن است درگیر شوند. رایج ترین الگوها عبارتند از:
- رگه های سفید بدون درد به شکل توری یا سرخس مانند
- فرسایش و زخم دردناک و مداوم (لیکن پلان فرسایشی)
- قرمزی و پوسته شدن انتشاری لثه (لثه دسکوماتیو)
- التهاب موضعی لثه های مجاور پرکننده های آمالگام
لیکن پلان وولو
لیکن پلان ممکن است لب های بزرگ، لب های کوچک و داخل واژن را تحت تاثیر قرار دهد. این موارد شامل:
- رگه های سفید بدون درد به شکل توری یا سرخس مانند
- فرسایش و زخم دردناک و مداوم (لیکن پلان فرسایشی)
- ایجاد اسکار که منجر به چسبندگی، تحلیل لابیا مینور و تنگی درونی می شود.
- مشکل واژینیت پوسته پوسته دردناک که باعث جلوگیری از مقاربت شده و ترشحات لکه دار واژن را ایجاد می کند. از طرفی واژن تحلیل رفته و فرسوده ممکن است در تماس به راحتی دچار خونریزی شود.
- همپوشانی با لیکن اسکلروزوس وولو، یک اختلال التهابی پوستی که بیشتر زنان بالای 50 سال را تحت تاثیر قرار می دهد.
لیکن پلان آلت تناسلی
لیکن پلان آلت تناسلی معمولاً با پاپول‌های کلاسیک در حلقه‌ای اطراف غده ظاهر می‌شود. رگه های سفید و لیکن پلان فرسایشی ممکن است رخ دهند اما از شیوع کمتری برخوردار هستند.
سایر نقاط مخاطی
لیکن پلان فرسایشی غدد اشکی، پلک ها، مجرای گوش خارجی، مری، حنجره، مثانه و مقعد را درگیر می کند.
لیکن پلانوپیلاریس
لیکن پلانوپیلاریس به صورت پاپول های فولیکولی خاردار قرمز ریز و نواحی صاف گسترش یافته روی پوست سر یا کمتر در جاهای دیگر بدن ظاهر می شود. به ندرت، تاول در ضایعات رخ می دهد. از بین رفتن فولیکول‌های مو منجر به ایجاد لکه‌های طاسی دائمی می‌شود که با موهای مجزا و پراکنده مشخص می‌شوند.
آلوپسی فیبروزان پیشانی شکلی از لیکن پلانوپیلاریس است که قسمت قدامی پوست سر، پیشانی و ابروها را درگیر می کند.
لیکن پلان ناخن
لیکن پلان می تواند یک یا چند ناخن را تحت تأثیر قرار دهد، حتی گاهی اوقات بدون درگیری سطح پوست. اگر همه ناخن ها غیرطبیعی باشند و هیچ جای دیگری تحت تأثیر قرار نگیرد، به آن دیستروفی بیست ناخن می گویند. لیکن پلان صفحه ناخن را نازک می کند که ممکن است شیاردار و برآمده شود. ناخن ممکن است تیره، ضخیم یا از بستر ناخن بلند شود (اونیکولیز). گاهی اوقات کوتیکول از بین رفته و یک اسکار ایجاد می کند. ناخن ها ممکن است ریزش کنند یا به طور کلی رشد نکنند و به ندرت ممکن است کاملاً ناپدید شوند (آنونیشی).
لیکن پلان پیگمانتوزوس
لیکن پلان پیگمنتوزوس علائم بیضی شکل و قهوه‌ای مایل به خاکستری نامشخص را روی صورت و گردن یا تنه و اندام‌ها بدون فاز التهابی توصیف می‌کند. این نوعی از هیپرپیگمانتاسیون ماکولا پوستی اکتسابی است که می تواند با قرار گرفتن در معرض نور خورشید تحریک شود، اما می تواند در مکان های محافظت شده از آفتاب مانند زیر بغل نیز ایجاد گردد. این نوع از لیکن پلان دارای الگوهای پراکنده، مشبک و پراکنده است.
لیکن پلان پیگمانتوزوس به ندرت ممکن است لب ها را تحت تاثیر قرار دهد و در نتیجه رنگدانه های تیره تکه تکه ای در لب های بالا و پایین ایجاد می شود.
فوران لیکنوئید دارویی
فوران داروی لیکنوئید به یک بثورات لیکن پلان مانند ناشی از داروها اشاره دارد. بدون علامت یا خارش، صورتی، قهوه ای یا بنفش، لکه های صاف و کمی پوسته پوسته اغلب روی تنه ایجاد می شود. مخاط دهان (واکنش لیکنوئید دهان) و سایر نقاط نیز گاهی تحت تأثیر قرار می گیرند. بسیاری از داروها به ندرت می توانند باعث فوران لیکنوئید شوند. رایج ترین آنها عبارتند از:
- طلا
- هیدروکسی کلروکین
- کاپتوپریل
- دیورتیک های کینین و تیازیدی باعث فوران دارویی لیکنوئیدی حساس به نور می شوند.
عوارض لیکن پلان
لیکن پلان هیپرتروفیک ممکن است شبیه کارسینوم سلول سنگفرشی باشد. با این حال، به ندرت، لیکن پلان فرسایشی طولانی مدت می تواند منجر به کارسینوم سلول سنگفرشی واقعی، اغلب در دهان (سرطان دهان) یا فرج (سرطان فرج) یا آلت تناسلی (سرطان آلت تناسلی) شود. اگر ندول بزرگ شده یا زخمی با لبه های ضخیم در این محل ها وجود داشته باشد باید به این موضوع شک کرد. سرطان در افراد سیگاری، کسانی که سابقه سرطان در محل های مخاطی دارند و در افرادی که حامل ویروس پاپیلومای انسانی اکتسابی و سرطان زا هستند، شایع تر است.
سرطان ناشی از سایر اشکال لیکن پلان نادر است.
تشخیص
در بیشتر موارد، این بیماری با مشاهده ویژگی های بالینی آن تشخیص داده می شود. بیوپسی اغلب برای تایید یا تشخیص و برای جستجوی سرطان توصیه می شود. علائم آسیب شناسی، واکنش بافت لیکنوئیدی است که اپیدرم را تحت تأثیر قرار می دهد.
برخی از ویژگی های معمولی آن عبارتند از:
- پوست ضخیم نامنظم
- سلول های تحلیل برنده پوست
- تحلیل مایع لایه رویی پوست
- گروهی از سلول های التهابی درست در زیر لایه رویی پوست
- ملانین (رنگدانه) در زیر پوست
- رنگ آمیزی ایمونوفلورسانس مستقیم ممکن است رسوبات ایمونوگلوبولین ها را در پایه اپیدرم نشان دهد.
آزمایش پچ ممکن است برای بیماران مبتلا به نوع دهانی که لثه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند و دارای پرکردگی آمالگام هستند، برای ارزیابی حساسیت تماسی به تیومرسال (یک ترکیب جیوه‌ای) توصیه شود.
درمان
درمان همیشه ضروری نیست. درمان های محلی برای بیماری علامت دار پوستی یا مخاطی عبارتند از:
- استروئیدهای موضعی قوی
- مهارکننده های موضعی کلسینئورین، پماد تاکرولیموس و کرم پیمکرولیموس
- رتینوئیدهای موضعی
- تزریق استروئید داخل ضایعه
درمان سیستمیک برای نوع گسترده یا بیماری شدید موضعی اغلب شامل یک دوره 1 تا 3 ماهه پردنیزون خوراکی است، در حالی که داروی دیگری از لیست زیر شروع می شود:
- آسیترتین
- هیدروکسی کلروکین
- متوترکسات
- آزاتیوپرین
- مایکوفنولات موفتیل
- فتوتراپی
در مواردی که نوع دهانی آن، لثه ها را تحت تأثیر قرار می دهد با حساسیت تماسی به جیوه، لیکن پلان ممکن است با جایگزینی مواد پرکننده با مواد کامپوزیت برطرف شود. اگر این بیماری به دلیل آلرژی به جیوه اتفاق نیفتاده باشد، بسیار بعید به نظر می رسد حذف مواد پرشده با آمالگام، منجر به درمان شود.
موفقیت درمان ناشی از مصرف دوره های طولانی مدت آنتی بیوتیک های خوراکی و عوامل ضد قارچ بوده است. گزارش شده که لیکن پلانوپیلاریس تا حدودی به درمان با پیوگلیتازون پاسخگو بوده است.
کلام آخر
نوع پوستی در بیشتر افراد ظرف چند سال از بین می‌رود، اما نوع مخاطی به احتمال زیاد برای یک دهه یا بیشتر باقی می‌ماند. بهبودی خود به خودی غیر قابل پیش بینی است و این بیماری ممکن است در تاریخ بعدی عود کند. جای زخم ناشی از آن، از جمله طاسی پوست سر دائمی است.
با قطع داروی ایجاد کننده این شرایط، فوران های لیکنوئید دارویی به آرامی از بین خواهند رفت.
شما می توانید با متخصصین پوست طبینجا در این باره به صورت آنلاین مشورت نمایید.