انواع مزاج و تغذیه مناسب برای هر مزاج

دانش شناخت مزاج یکی از موضوعات قدیمی و مهم در طب سنتی ایرانی است. با وجود گذشت سال‌ها این موضوع همچنان اهمیت خودش را از دست نداده و در طب سنتی دارای جایگاه ویژه‌ای است. 

در متن پیش رو قصد داریم شما را با انواع مزاج و تغذیه مناسب برای هر مزاج آشنا کنیم.

 

در این مقاله می‌خوانید:

• مزاج چیست؟

• انوع مزاج

• روش تشخیص مزاج

• تغذیه مناسب برای هر نوع مزاج

 

 

مزاج و مزاج‌شناسی یکی از موضوعات کلیدی در طب سنتی ایرانی است. به اعتقاد اطبای قدیم، مزاج حاصل واکنش میان عناصر چهارگانه‌ی بدن انسان است. 

 

مزاج چیست؟

مزاج همانگونه که در طب سنتی آمده، حاصل مخلوط عناصر چهارگانه‌ی بدن انسان است و دارای 9 قسمت است؛ مزاج در میان مردم عموما با عنوان «سردی» و «گرمی» شناخته می‌شود. 

منظور از عناصر چهارگانه آب، باد، آتش و خاک است. از واکنش این چهار عنصر دو کیفیت متعادل و نامعتادل ساخته می‌شود. همچنین گرمی، سردی، تری و خشکی حاصل قوای اولیه‌ی هر یک از عناصر چهارگانه است:

• سردی از خاک

• گرمی از آتش

• تری از آب

• خشکی از باد

 

 

انواع مزاج

همانگونه که در آغاز گفته شد، از ترکیب عناصر چهارگانه انواع مزاج ساخته می‌شود:

• ترکیب گرم و خشک( آتش و باد): مزاج صفراوی

• ترکیب گرم و تر( آتش و آب): مزاج دموی

• ترکیب سرد و خشک( خاک و باد): سوادی

• ترکیب سرد و تر( خاک و آب): مزاج بلغمی

اگر عناصر گفته شده در ترکیب باهم متعادل باشند و هیچ کدام بر دیگری غلبه نداشته باشند، می‌گویند مزاج متعادل است؛ اما اگر هر یک از عناصر مزاج از حد وسط خارج شوند، گفته می‌شود که مزاج نامعتادل است. 

 

 

روش تشخیص مزاج

گفته شده است که استفاده از لامسه، بهترین روش برای شناخت نوع مزاج است. بدین منظور اعتماد به یک پزشک حاذق در این امر مناسب‌ترین راه برای شناخت نوع مزاج است. اگر طبیب خود مزاجی معتدل داشته باشد، به راحتی می‌تواند با استفاده از لامسه گرمی یا سردی را تشخیص دهد. در صورتی که طبیب مزاج معتدل نداشته باشد، تشخیص کمی دشوارتر است. 

توجه به این نکته ضروری است که طی فرآیند تشخیص هر عامل خارجی که می‌تواند بر روی سردی یا گرمی فرد تاثیرگذار باشد، باید حذف شود. امروزه نرم‌افزارهای مخصوصی با قابلیت شناخت مزاج فرد هم ساخته شده است که البته کمک از یک متخصص طب سنتی می‌تواند گزینه‌ی بهتری باشد. 

از سوی دیگر توجه به مولفه‌هایی که برای هر مزاج مشترک است، می‌تواند کمک‌کننده باشد. بطور کلی افراد هر مزاج دارای یکسری ویژگی‌های رفتاری و ظاهری مشترک هستند؛ برای مثال سوداوی‌ها عموما افرادی ریزبین و واقع‌نگر هستند. 

 

 

تغذیه مناسب برای هر نوع مزاج 

در ادامه قصد داریم شما را با ویژگی‌های غالب هر مزاج و تغذیه‌ی مناسب برای هر یک آشنا کنیم. 

 

• مزاج گرم و خشک یا صفراوی

عنوان مزاج صفراوی از کلمه صفرا گرفته شده که اشاره به ترشحات صفراوی کبد دارد که به درون کیسه صفرا می‌ریزند. 

افرادی با مزاج صفراوی عموما لاغر هستند، استخوان‌بندی درشتی دارند و رنگ پوستشان کمی به زردی می‌زند. دهان و بینی‌شان عموما خشک است و دهانشان گاهی تلخ می‌شود. خوابشان سبک است و معمولا تحریک‌پذیر هستند. گرمایی هستند و از این رو در فصل تابستان بیشتر اذیت می‌شوند. 

 

• چه تغذیه‌ای برای مزاج صفراوی مناسب است؟

همانطور که در آغاز گفته شد، عنوان این مزاج از لغت صفرا آمده و اشاره به افرادی دارد که صفرا در آن‌ها زیاد تولید می‌شود. به همین منظور توصیه می‌شود از خوردن غذاهایی که تولید صفرا را تحریک می‌کنند، از قبیل غذاهای چرب و شیرین تا حد امکان پرهیز کنند. 

افراد صفراوی مزاج درصورت زیاده‌روی در مصرف موادی که مزاجشان را از حالت تعادل خارج می‌کند، ممکن است دچار علائمی از قبیل خشکی پوست، اضطراب، تپش قلب و بی‌خوابی شوند. 

 

• غذاهای مضر

پیاز، شیرینی، سیر، غذاهای سرخ‌شده، غذاهای پرادویه، بادمجان، پسته، گردو، فندق و گوشت قرمز و …

 

• غذاهای مفید

میوه و سبزیجات از قبیل مرکبات، هویج، انار، شاتوت، کدو، اسفناج، جو، لیموترش و …

 

 

 

• چه تغذیه‌ای برای مزاج سوداوی مناسب است؟

سودا در طحال تولید می‌شود و آن را فعال می‌کند. این افرد همانگونه که گفته شد در گروه مزاج سرد و خشک قرار می‌گیرند. این افراد عموما پوستی تیره دارند و یا در بدنشان به طور پراکنده لکه‌های تیره وجود دارد؛ سرمایی هستند و در زمستان بیشتر از سایرین اذیت می‌شوند. در بسیاری از مواقع احساس ضعف می‌کنند و زیاد می‌خوابند. عموما لاغر و پرمو هستند. این افرد بهتر است از مصرف غذاهای شور و مانده که ترشح سودا را زیاد می‌کند و تعادل مزاج را به هم می‌ریزد، پرهیز کنند. 

افراد سوداوی‌مزاج درصورت زیاده‌روی در مصرف موادی که مزاجشان را از حالت تعادل خارج می‌کند، ممکن است دچار علائمی از قبیل نفخ، افسردگی، خشکی پوست و بی‌خوابی شوند. 

 

• غذاهای مضر 

عدس، ماهی دودی، خیارشور،پنیر، فست‌فود، انواع لبنیات، ذرت، خردل، انواع ادویه‌های تند، سیب زمینی، گوجه فرنگی، قارچ، میوه‌های ترش، تمشک، پرتقال و …

 

• غذاهای مفید

زرده تخم مرغ، مویز، گندم، بادام، سیب، طالبی، خربزه، زعفران، عسل، توت، انگورکشمش، زیره، هل ، دارچین و ..

 

 

• چه غذاهایی برای مزاج بلغمی مناسب است؟

همانگونه که اشاره شده این افراد دارای مزاج سرد و تر هستند و موادی که طبع سرد دارند می‌توانند باعث افزایش بلغم در بدن شده و این مزاج را از حالت تعادل خارج کنند. 

این افراد عموما پوست روشن و سفیدی دارند. معمولا اندام درشتی دارند و یا چاق هستند اما بدنشان کم‌مو است. دارای استعداد ابتلا به افسردگی هستند و معمولا گوشه‌گیر هستند. 

افراد بلغمی‌مزاج درصورت زیاده‌روی در مصرف موادی که مزاجشان را از حالت تعادل خارج می‌کند، ممکن است دچار علائمی از قبیل ضعف هضم، نفخ شکم، دردهای مفصلی، افزایش ترشح واژن و یا کاهش حافظه شوند. 

 

 

• مواد غذایی مضر

مصرف بیش از حد مواد لبنی، سرکه، برنج، حلوا، نشاسته، آرد، کاهو، گوجه فرنگی، موز، آلو، آلبابلو…

 

• مواد غذایی مفید

گوشت بره، بلدرچین، بوقلمون، میوه‌های رسیده، سیب، نارگیل، انجیر، گلابی، زعفران، زیره، ریحان، جعفری، مغز بادام، عسل، روغن زیتون و ..

 

• چه غذاهایی برای مزاج دموی مناسب است؟

همانگونه که گفته شد این افراد دارای طبع گرم و تر هستند و عنوانش از کلمه خون آمده. این افراد عموما ظاهری سرخ و برافروخته دارند. ملتحمه‌شان عموما قرمز و پرخون است. تنومند و یا چاق هستند و زیاد عرق می‌کنند. معمولا کسل هستند، خواب سنگینی دارند و این حالت در فصل بهار تشدید می‌شود. این افراد بهتر است خوردن غذاهای با طبع گرم و تر را محدود کنند تا تعادل مزاجشان به هم نخورد. 

افراد دموی‌مزاج درصورت زیاده‌روی در مصرف موادی که مزاجشان را از حالت تعادل خارج می‌کند، ممکن است دچار علائمی از قبیل سردرد، پرخوابی، خستگی، چاقی و خون در ادرار شوند. 

 

• مواد غذایی مضر

مصرف بیش از حد غذاهای با ادویه‌های تند، مصرف بیش از حد غذاهای پرچربی، تخم مرغ، توت، کشمش، انبه، بادام، انجیر، انگور، سیر، بادمجان، گوشت گوسفند، گوشت اردک، موز، نوشابه، چای و ..

 

• مواد غذایی مفید

خاکشیر، جو، زردآلو، انجیر، تخم ریحان، کاهو، خیار، روغن زیتون، حبوبات، غلات جوانه‌زده و …

 

 

نکته پایانی

توجه به این نکته ضروری است که تغذیه‌ای درست است که همه‌ی مواد ضروری برای بدن از قبیل کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی را شامل شود؛ بنابراین حذف کامل برخی مواد غذایی مفید از رژیم غذایی روزانه می‌تواند برای بدن مضر باشد. آن چه مهم است «تعادل» در رژیم غذایی و عدم مصرف بیش از حد برخی مواد غذایی است. 

همچنین ممکن است براساس شرایط، بیماری زمینه‌ای و یا داروهای مصرفی پزشک توصیه به مصرف یا محدودیت برخی مواد غذایی کند. به یاد داشته باشید که توصیه‌ی پزشک همواره اولویت دارد. 

 

 

شما می‌توانید با استفاده از سامانه طبینجا بصورت آنلاین از متخصصین طب سنتی ما نوبت بگیرید.