بيماري سالک(لیشمانیوز جلدی) يک بيماري پوستي مشترک بين انسان و حيوان از جمله جوندگان و سگ است که از طريق نيش يک پشه آلوده به انگل بنام پشه خاکی( انواع اپاتاسی و فلبوتوموس) به انسان سالم منتقل مي شود.
پس از ورود انگل به بدن، دوره ای بین 2 تا 8 ماه طول می کشد تا سالک بروز کند. سالک بصورت زخم هاي منفرد یا متعدد( يا بعلت گزش يا در بيشتر موارد بعلت خاراندن زخم و انتقال انگل به قسمت هاي سالم)پوست بروز مي کند. زخم هاي سالک به شکل هاي متفاوت ، از جمله شکل خشک (نوع شهري ) و شکل مرطوب ( نوع روستايي ) بروز مي کند.
سالک شهری( خشک):
بدلیل ظاهر خشک ضایعه این بیماری نوع خشک نامیده می شود . عامل ایجاد آن عمدتا انگل لیشمانیا تروپیکا است. مخزن اصلی بیماری در نوع خشک انسان است، البته در مواردی سگ ها هم بطور اتفاقی مبتلا می شود.
این انگل درپوست انسان ،سگ وجوندگان آلوده وجودداردپس ازخون خواری پشه خاکی ماده ( پشه خاکی از نوع فلبوتوموس) اززخم های سالک این انگل دربدن پشه خاکی تکثیریافته وپس از خون خواری مجددپشه خاکی ،به پوست فردسالم راه می یابد وآنها رامبتلامی کند. بیماری معمولا بین 2-8 ماه پس از گزش پشه بروز می کند. ابتدا برآمدگی قرمز رنگ بدون دردی روی پوست ظاهر می شود که با فشار دادن محو نمی شود. پس از چند هفته این برآمدگی شروع بع گسترش به اطراف می کند و حاشیه ای قرمز رنگ اطراف آن به وجود م یآید. بعد از گذشت 2-3 ماه برآمدگی سفت شده و در مرکز آن فرورفته و پوست پوست می شود. به مرور مرکز این برآمدگی تبدیل به زخمی باز می شود و روی آن را دلمه ای قهوه ای رنگ و کثیف می پوشاند. در صورت ورود عفونت های دیگر به زخم، زخم دردناک می شود. پس از 6-12 ماه زخم بطور کامل بهبود یافته و جای آن بصورت فرورفتگی با حاشیه مشخص باقی می ماند. این نوع بیماری در شهرهای مشهد، تهران، شیراز، کرمان، نیشابور، یزد و … وجود دارد و بیشترین موارد این بیماری در شهر بم دیده می شود.
سالک روستایی( نوع مرطوب)
لیشمانیوز ماژور عامل بیماری نوع روستایی می باشد و بدلیل ترشحات در محل ضایعه، این نوع سالک سالک مرطوب نامیده می شود. مخزن این بیماری بیشتر جوندگان هستند. گزش پشه خاکی آلوده به انگل( از نوع پشه فلبوتوموس پاپاتاسی) عامل انتقال سالک روستایی می باشد. دوره کومون این بیماری از نوع شهری کوتاهتر بوده و معمولا کمتر از 4 ماه است. پس از دوران کومون(نهفتگی بیماری) ضایعات بصورت جوش های ملتهب ظاهر می شوند. پس از چند روز یا چند هفته این جوش ها زخمی و بزرگ می شوند و اطراف آنها پر خون می شود. لبه زخم برجسته و دارای ترشح است. بعد از 4-6 ماه زخم از مرکز و اطراف شروع بع بهبود می کند. ضایعات روی بدن افراد می تواند متعدد باشد. این
بیماری در فصل پاییز و خصوصا ماه های آبان و آذر دیده می شود. این نوع سالک در استان های اصفهان، خوزستان، فارس، گلستان، خراسان و بوشهر بیشتر دیده می شود.
زخم هاي مرطوب بين شش تا نه ماه و زخم هاي خشک حدود يک سال دوام دارند به اين معني که زخم سالک کمتر از يکسال دوام يافته، پس از آن بهبود مي يابد و جاي آن به صورت جوش گاه (اسکار) فرو رفته و پايدار براي تمام عمر باقي مي ماند که ممکن است اگر زخم در صورت فرد باشد به زيبايي فرد لطمه وارد کند. از طرفی اگر باکتری به زخم ها وارد شود ممکن است سبب عفونت زخم شده و بیماری هایی نظیر عفونت های بافتی، کزاز، عفونت خونی (سپتی سمی) و حتی مرگ شود.
علت سالک
ناقل سالک پشه خاکی است .پشه خاکی در اندازه دو تا سه میلیمتری ،موقع نشستن، بالهای خود را به شکل عدد 7 نگه می دارد و بصورت جهشی پرواز می کنند.در زمان خون خواری از زخم سالک انگل را می خورند و پس ازیک هفته از طریق نیش، و خون خواری، آن را به فرد سالم انتقال می دهند. پشه خاکی ماده فقط هنگام غروب و ساعت های اولیه شب، خون خواری و تغذیه می کند. این حشره در طول روز در پناهگاههای گرم، تاریک و مرطوب نظیرشکافهای عمیق دیوارها، اماکن متروکه ومخروبه ،اسطبل ها ،اطراف توده های زباله و کودهای حیوانی، لانه جوندگان، کنده درختان ،حاشیه جویبارها، پشت لوازم ثابت منزل (مانندکمد وقاب عکس) استراحت و تخم ریزی می کند .
راههای دیگر انتقال ممکن است تماس جنسی ،انتقال خون ،مادرزادی ازطریق جفت و یا آلودگی مخاط چشم ویازخمهای باز بامواد آلوده مانندترشح زخم یامخاط بینی انسان ویاحیوان مبتلا به لشمانیوز احشایی باشد .حیوانات ممکن است باخوردن لاشه حیوان آلوده مبتلا شوند.
سالانه حدود 20000 مورد بیماری سالک( لیشمانیوز جلدی) در ایران گزارش می شود و موارد بسیاری نیز تشخیص داده نمی شوند. تعداد موارد جديد در سطح جهان در هر سال ۵/۱ ميليون نفر مي باشد. ايران جز کشورهايي است که سالک در آن بومي است و در اکثر مناطق کشور خصوصا مناطق روستایی بيماري سالک يافت مي شود.
پیشگیری و کنترل بیماری سالک با جلوگیری از گزش پشه ( نصب پشه بند و استفاده از لباس های پوشیده) ، سم پاشی منزل جهت از بین بردن پشه ها، دوری از زباله و مکان های مخروبه و جلوگیری از تکثیر پشه با از بین بردن مکان های آلوده ( دفع مناسب زباله و … ) و همچنین کنترل تعداد جوندگان است.
سالک پس از بلایای طبیعی مانند زلزله یا سیل افزایش می یابد و از طرفی چون سالک در بسیاری از نقاط کشور ما اندمیک می باشد، در صورتی که ضایعه پوستی پیدا کردید که بیش از ده روز طول کشید( خصوصا اگر در نزدیکی شما فردی به سالک مبتلا شده است) حتما برای نمونه برداری و بررسی از نظر سالک به پزشک مراجعه کنید.
درمان سالک
درمان هرچه سریعتر سالک هم مانع گسترش سالک در فرد و ایجاد زخم ها عمیق شده و هم مانع انتقال بیماری به دیگران می شود.
شما می توانید هم اکنون از طریق سامانه طبینجا از متخصصین عفونی ما نوبت بگیرید.
