یکی از رایج ترین آزمایش های باروری در مردان، تجزیه و تحلیل منی است که، بسیاری از ویژگی های اسپرم و مایع منی را اندازه گیری می کند. مهمترین معیارهای مورد بررسی در این آزمایش تعداد اسپرم، تحرک اسپرم (درصد اسپرم متحرک)، مورفولوژی اسپرم (درصد اسپرم با شکل طبیعی) و حجم مایع است.
شکل اسپرم چگونه ارزیابی می شود؟
برای ارزیابی مورفولوژی اسپرم، اسپرم ها در زیر میکروسکوپ بررسی شده و درصد اسپرم غیر طبیعی تخمین زده می شود. مهم است بدانیم که همه مردان اسپرم غیرطبیعی تولید می کنند و در یک نمونه مایع منی نرمال ، نیمی از اسپرم ها شکل غیر طبیعی دارند.
فاکتورهای زیادی وجود دارد که می تواند منجر به اسپرم غیر طبیعی شود از جمله افزایش دمای بیضه، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، عفونت و مشکلات ژنتیکی. زمانی که یک مرد تعداد زیادی اسپرم غیرطبیعی در منی خود داشته باشد، با اصطلاح تراتوزواسپرمیا یا تراتوسپرمیا در برگه آزمایش نشان داده می شود.
در برخی موارد، از معیار شکل اسپرم برای تصمیم گیری در مورد انجام روش IVF به منظور بارداری استفاده می شود. اما در هر صورت بهتر است به منظور انتخاب بهترین گزینه بارداری، نتایج تست اسپرم با یک پزشک در میان گذاشته شود.
شکل اسپرم سالم
اسپرم طبیعی دارای موارد زیر است:
• یک سر صاف، بیضی شکل که 6-5 میکرومتر طول و 3.5-2.5 میکرومتر عرض دارد. (کمتر از اندازه یک نقطه سوزن)
• یک کلاهک (آکروزوم) کاملاً مشخص که 40 تا 70 درصد از سر اسپرم را پوشش می دهد.
• بدون ناهنجاری قابل مشاهده در ناحیه گردن، میانی یا دم اسپرم.
سر کوچک اسپرم و باروری
شکل سر اسپرم از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که می تواند بر توانایی اسپرم برای نفوذ به سطح خارجی تخمک زن برای بارور شدن آن تأثیر بگذارد. اگر در نمونه آزمایش شما شکل اسپرم با یک سر کوچک رویت شده باشد، لقاح آزمایشگاهی (IVF) می تواند یک گزینه باشد. اگر چه این روش تهاجمی است اما می تواند به عنوان یک روش موثر برای بارداری محسوب شود. سایر انواع اشکال اسپرم عبارتند از:
اسپرم ماکروسفالی (Macrocephaly sperm)
ماکروسفالی به حالتی اطلاق می شود که اسپرم سر غول پیکری داشته باشد. این نوع اسپرم ها اغلب دارای کروموزوم های اضافی بوده و در باروری تخمک زن هم مشکل ایجاد می کنند. از آنجایی که این اسپرم ها در اثر یک جهش ژنتیکی به وجود آمده اند، بدان معنا است که این نوع ناهنجاری اسپرم ممکن است ژنتیکی باشد. این پدران ممکن است این مشکل را به پسران خود منتقل کنند.
میکروسفالی یا اسپرم سر کوچک (Microcephaly)
میکروسفالی شرایطی است که سر اسپرم کوچکتر از حد نرمال باشد. اسپرم های سر کوچک ممکن است دارای آکروزوم معیوب (ماده آنزیمی موجود در سر اسپرم که برای ورود به تخمک استفاده می شود) یا مواد ژنتیکی کمتری باشند.
اسپرم سر سوزنی (Pinhead sperm)
اسپرم سر سوزنی، نوعی اسپرم با سر کوچک است که در اینحالت سر به صورت سوزنی ظاهر می شده که دارای حداقل یا بدون ماده ژنومی والدی می باشند. وجود اسپرم سر سوزنی ممکن است نشان دهنده یک بیماری دیابتی باشد.
اسپرم سر مخروطی (Tapered head sperm)
اسپرم سر مخروطی، نطفه هایی با سرهای به شکل سیگار برگ است که ممکن است وجود واریکوسل در مردان یا قرار گرفتن مداوم کیسه بیضه در مکان های با درجه حرارت بالا مانند سونای گرم روزانه را نشان دهد. این اسپرم های مخروطی غالباً حاوی کروماتین غیر طبیعی یا بسته بندی مواد ژنتیکی پدرانه هستند. تعداد غیر طبیعی کروموزوم های اسپرم با عنوان آنوپلوئیدی در اسپرم های سر مخروطی نشان داده شده است.
اسپرم با سر نازک (Thin head sperm)
یک تغییر شدید در اسپرم سر مخروطی، اسپرم سر باریک است که به لحاظ پاتولوژی ظاهرا متفاوت از اسپرم مخروطی است. این اسپرم به ندرت شناسایی می شود و ممکن است به دلیل شکسته شدن DNA، واریکوسل یا ایجاد اختلال در تشکیل سر باشد.
اسپرم سر گرد
گلوبوزواسپرمیا یا اسپرم سر گرد، یک شکل غیرطبیعی اسپرم است که نشان می دهد یا آکروزوم وجود ندارد یا اسپرم از قسمت های داخلی سر خود جدا افتاده که این بخش ها مسئول فعال کردن یا روشن ساختن تخمک و شروع روند لقاح است. ناپایداری این نوع اسپرم به گونه ای است که اسپرم شروع به شکستن زودهنگام هسته خود می کند و مواد ژنومی در حال حل شدن، کل سر اسپرم را پر می کنند.
اسپرم بی سر (Headless sperm)
اسپرم های بی سر اصلاً سر ندارند و به آنها اسپرم آسفالیک یا سندرم اسپرم سر بریده گفته می شود. این اسپرم ها ماده ژنتیکی یا کروموزوم ندارند. این نوع اسپرم ها ممکن است مانند اسپرم سر سوزنی باشد اما با بررسی دقیق، می توان فهمید که هیچ سر اسپرم کوچکی وجود ندارد که به رشته نازک اسپرم متصل باشد.
اسپرم بدون دم (Tail-less sperm)
به اسپرم های بدون دم اسپرم آکودات گفته می شود و این اسپرم ها اغلب در طی نکروز، مرگ بیشتر یا تمام سلولهای یک اندام مشاهده می شوند.
واکوئل هسته ای اسپرم (Nuclear vacuoles sperm)
واکوئل های هسته ای اسپرم دارای دو یا چند واکوئل بزرگ (حباب های کیست مانند) یا چندین واکوئل کوچک در سر اسپرم هستند. این واکوئل های هسته ای در زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی زیاد قابل مشاهده هستند. در حالی که برخی مطالعات نشان می دهد این نوع اسپرم ها توانایی کمی برای لقاح دارند، مطالعات دیگر هیچ اثری از آن را نشان نداده اند. مطالعات هنوز در جریان است.
اسپرم چند سر (Multi-head sperm)
اسپرم چند بخشی می تواند چندین سر یا دم داشته باشد. هنگامی که اسپرم دارای دو سر باشد، به آن اسپرم تکراری یا داپلیکیت گفته می شود، این وضعیت مربوط به قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، فلزات سنگین مانند سزیم، دود یا هورمون بالای پرولاکتین در مردان است.
گردن ضخیم و متورم (Thick, swollen neck)
بخش میانی متورم بزرگ یا گردن اسپرم ممکن است مربوط به میتوکندری معیوب، یا همان قسمت های تولید کننده انرژی در سلول اسپرم باشد. همچنین ممکن است نشانه برای از بین رفتن یا شکسته شدن سانتریول ها (سیستم هدایت کننده حرکت کروموزوم های ذخیره شده در گردن اسپرم) باشد.
اسپرم با دم پیچ خورده (Coiled-tail sperm)
اسپرم های با دم پیچ خورده در معرض شرایط نادرست مایع منی یا وجود باکتری قرار گرفته اند. این اسپرم ها نمی توانند شنا کنند، زیرا دم آنها آسیب دیده است. استعمال دخانیات زیاد با وجود این شرایط مرتبط است.
اسپرم دم کنده (Stump tail sperm)
سلولهای اسپرم با دم کوتاه اغلب تحرک کمی دارند و یا تحرک ندارند و دم کنده نامیده می شوند. این نقص در طی تشکیل سلول های اسپرم در بیضه ها رخ می دهد. برخی از این افراد دارای بیماری های تنفسی مزمن مرتبط با سندرم مژک های غیر متحرک هستند.
تاثیر شکل اسپرم بر بارداری
یکی از سوالات مکرر زوجین این است که آیا اسپرم غیر طبیعی می تواند تخمک را بارور کند؟ بله امکان بارداری با این شرایط هم وجود دارد. با این حال، داشتن مقادیر بالای اسپرم غیرطبیعی در برخی مطالعات با مشکل ناباروری همراه بوده است. مردان دارای اسپرم غیر طبیعی نیز ممکن است در ایجاد بارداری مشکلی نداشته باشند. اما معمولاً مقادیر بالای اسپرم غیر طبیعی با بی نظمی های دیگر مایع منی مانند تعداد کم اسپرم یا کم تحرکی اسپرم همراه است.
معیار دقیق کروگر که برای ارزیابی شکل اسپرم و درصد باروری استفاده می شود عبارتند از:
• بیش از 14 درصد اسپرم ها شکل طبیعی دارند – احتمال زیاد باروری
• 4-14 درصد – باروری کمی کاهش یافته است.
• 0-3 درصد – باروری به شدت مختل شده است.
سازمان بهداشت جهانی نیز معیارهای تجزیه و تحلیل اسپرم خود را منتشر کرده است. از سال 2010 به بعد وجود 4 درصد و بالاتر اسپرم با شکل طبیعی را به عنوان ترکیب نمونه ایده آل برای باروری در نظر می گیرند.
تاثیر شکل اسپرم و ناهنجاری های ژنتیکی
تحقیقات در مورد رابطه شکل اسپرم و احتمال بروز مشکلات ژنتیکی هم چنان در حال انجام است. با ورود اسپرم به تخمک، شانس زیادی برای لقاح وجود دارد. با این حال، از آنجایی که برخی از ناهنجاری های در شکل اسپرم ممکن است نتیجه اختلالات ژنتیکی باشد، ممکن است این مشکلات در برخی از فرزندان پسر از پدر با مشکلات شکل اسپرم به ارث برسد.
بهبود شکل اسپرم
تحقیقات نشان داده که رابطه مشخصی بین شکل غیرطبیعی اسپرم و مصرف دخانیات، الکل یا کافئین وجود ندارد. هرچند برخی مطالعات حاکی از این است که سیگار کشیدن می تواند باروری را مختل کند. زمانی که برای بارداری تلاش می کنید، نباید از دخانیات، داروهای تفریحی یا الکل استفاده کنید. این مواد قابلیت آسیب رساندن به کیفیت ماده ژنومی اسپرم را دارا می باشند. مطالعات ارتباط واضحی بین مصرف کافئین و تغییر شکل اسپرم نشان نداده اند. به خاطر داشته باشید که تغییرات قابل توجه در اسپرم زمانبر بوده و ممکن است 3 ماه به طول بینجامند.
بدن مردان همیشه در حال تولید اسپرم جدید است. با افزایش سن احتمال اشکال در شکل اسپرم بیشتر می شود. برای اکثر مردان هم تولید اسپرم بعد از 40 سالگی رو به کاهش می گذارد. اما تغییر در رژیم غذایی یا سبک زندگی می تواند بر سلامت اسپرم آینده مردان تأثیر بگذارد، از جمله:
• کاهش وزن
• کاهش استرس
• ورزش منظم
• پرهیز از مصرف خود سرانه استروئیدهای تستوسترونی
• کاهش میزان کافئین مصرف شده
• اجتناب از استفاده از وان حمام آب گرم
• پوشیدن لباس های زیر نخی گشاد
برای تقویت شکل اسپرم چه بخوریم؟
مصرف مکمل های غذایی یا ویتامین ها در تقویت شکل اسپرم یا باروری آن به اثبات نرسیده است. البته برخی از متخصصان توصیه می کنند که برای بهبود سلامت تولید مثل، بصورت روزانه مولتی ویتامین مصرف کنید حتی اگر ارزش مولتی ویتامین های رژیم غذایی برای این منظور اثبات نشده باشد.
اگر اسپرم غیرطبیعی می تواند تخمک را بارور کند، چرا شکل اسپرم مهم است؟
هیچ کسی از تاثیرات شکل اسپرم بر روی بارداری مطمئن نیست. اما مردانی که دارای اسپرم با شکل غیر طبیعی هستند، بیشتر در ایجاد حاملگی مشکل دارند. ولی آن چیزی که از اهمیت برخوردارست این است که نمی توان به طور قطع مشکلات بارداری را به شکل اسپرم مرتبط کرد.
چنانچه در مورد تفسیر شکل اسپرم نیازمند راهنمایی های دقیق تری هستید، می توانید با متخصصین اورولوژی طبینجا مشورت نمایید.
