فلج جزئی معده شرایطی است که با اصطلاح علمی گاستروپارزی شناخته می شود. برای دانستن علت دقیق گاستروپارزی، مهم است که با عملکرد دستگاه گوارش سالم بیشتر آشنا شوید. با ادامه این مطلب از طبینجا همراه ما باشید.
فرآیند غذا خوردن با جویدن و بلع آغاز می شود که نیاز به تلاشی آگاهانه دارد. هنگامی که غذا به مری می رسد، یک حرکت خودکار و موزون انجام شده و محتویات آن را در تمام مسیر دستگاه گوارش به حرکت در می آورد. به طور معمول، عبور غذا از یک بخش دستگاه گوارش به ناحیه بعدی دقیقاً هماهنگ است، به طوری که غذا در هر ناحیه فقط برای مدت زمان مناسب باقی می ماند. برای معده، این زمان تقریبا دو ساعت به طول می انجامد.
گاستروپارزی چیست؟
برخلاف وضعیت طبیعی معده، در مبتلایان به گاستروپارزی، غذا آنطور که باید از معده به روده منتقل نشده و به نوعی در تخلیه معده تاخیر اتفاق می افتد. گاستروپارزی یک اختلال حرکتی است، به این معنی که هیچ انسداد فیزیکی مانع هضم به موقع غذا نیست، بلکه مشکلی در تنظیم فعالیت عضلانی رخ می دهد. این مشکل زمانی اتفاق می افتد که جفت اعصاب اتصال دهنده ساقه مغز به دستگاه گوارش (یا همان عصب واگ)، آسیب دیده یا به درستی عمل نکنند. از آنجایی که عصب واگ قادر به ارسال پیام های لازم برای اطمینان از ادامه عملکرد طبیعی ماهیچه های معده نیست، غذا برای مدت طولانی در معده باقی مانده و منجر به بروز علائم می شود.
علت گاستروپارزی
شایع ترین علت فلج معده دیابت نوع 1 یا نوع 2 است. سطوح بالای گلوکز در خون می تواند باعث تغییرات شیمیایی در عصب واگ شود. این نوع فلجی معده می تواند خطرناک باشد، چرا که تاخیر در تخلیه معده منجر به افزایش شدیدتر قند خون در افراد مبتلا به دیابت شده و باعث ایجاد چرخه ای از بالا و پایین شدن قند خون می شود که همچنان بر عصب واگ تأثیر می گذارد.
گاستروپارزی معمولاً با نوعی آسیب به عصب واگ همراه است که می‌تواند در موقعیت‌های مختلفی رخ دهد، از جمله:
- کمبود مواد معدنی مختلف
- اختلالات خوردن
- داروهای مخدر
- داروهای ضد افسردگی خاص
- اعمال جراحی در دستگاه گوارش فوقانی، مانند برداشتن معده یا جراحی چاقی
سایر علل فلج شدن معده، اگرچه بسیار نادر است، اما شامل بیماری های بافت همبند مانند اسکلرودرمی و سندرم اهلرز دانلوس و بیماری های عصبی مانند بیماری پارکینسون می شود. در حدود یک سوم موارد، علت گاستروپارزی ناشناخته است (ایدیوپاتیک). در برخی موارد، مانند مواردی که در اثر برخی داروها یا اختلالات خوردن ایجاد می‌شود، گاستروپارزی می‌تواند موقتی بوده و عملکرد طبیعی گوارشی پس از تنظیم دارو یا سازگاری با عادات غذایی سالم بازگردد.
شیوع گاستروپارزی
این وضعیت تقریباً 4 درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار داده و در زنان شایع تر است. بسیاری از افراد مبتلا به گاستروپارزی به دیابت نیز مبتلا هستند و 50 درصد از افراد مبتلا قبل از شروع فلجی خود دیابت داشتند.
علائم فلج معده
شایع‌ترین علائم گاستروپارزی شامل:
- احساس سیری در اثر مصرف مقادیر کم غذا
- حالت تهوع و استفراغ
- کاهش اشتها
- درد شکم
- نفخ
- ضعف عضلانی
- تعریق شبانه
- سوزش سر دل یا بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) و بازگشت مجدد غذا از معده به مری است.
- این علائم می تواند منجر به کاهش وزن و کمبود مواد مغذی شود.
از آنجایی که دستگاه گوارش به درستی عمل نمی کنند، افراد مبتلا به این عارضه دوره هایی از قند خون پایین را در زمان باقی ماندن غذا در معده و قند خون بالا را زمانی که در نهایت به روده ها می رسد تجربه می کنند.
گاهی اوقات به دلیل تاخیر در تخلیه معده ممکن است عوارض شدیدتری ایجاد شود. افراد می توانند انسدادهای ناشی از انبوه مواد غذایی سفت شده جامد را تجربه کنند. اغلب، این مواد جامد خود به خود از بین می‌روند، اما در موارد دیگر نیاز به درمان به شکل محلول‌های خوراکی برای کمک به حل شدن آنها یا در موارد شدیدتر جراحی وجود دارند.
اگر استفراغ بیش از یک علامت باشد، می تواند مجموعه ای از عوارض خاص خود از جمله کم آبی و سوء تغذیه را ایجاد کند. در افراد مبتلا به هر دو شرایط دیابت و گاستروپارزی، کنترل قند خون به دلیل آزاد شدن نامنظم غذا در روده کوچک می تواند بسیار دشوار شود.
تشخیص
پزشک علائم و سابقه پزشکی را بررسی نموده و معاینه فیزیکی از جمله آزمایش خون را تکمیل می کند. اگر پزشک احتمال وجود چنین شرایطی را در شما می دهد یا از وجود آن مطمئن نباشد و قصد رد کردن سایر بیماری ها و اختلالات را داشته باشد، احتمالا چند آزمایش در دسترس را درخواست خواهد کرد. انجام این آزمایشات در مورد گاستروپارزی اهمیت ویژه ای پیدا می کند، چرا که بسیاری از علائم آن مشابه سایر اختلالات، مانند سوء هاضمه عملکردی است.
- اسکن تخلیه معده: به تیم مراقبت های بهداشتی شما اجازه می دهد تا سرعت هضم غذا را اندازه گیری کنند. برای انجام این آزمایش، مقدار کمی از مواد رادیواکتیو با یک وعده غذایی کوچک مصرف می‌شود، که به تکنسین‌ها اجازه می‌دهد تا سرعت عبور مواد رادیواکتیو از دستگاه گوارش شما با استفاده دوره‌ای از دوربین برای بررسی مکان غذای رادیواکتیو کنترل کنند. در صورتی که این غذا برای مدت طولانی در معده بماند، می تواند نشان دهنده فلج شدن معده باشد.
- سری دستگاه گوارش فوقانی: شامل مصرف نوشیدنی باریم در مقابل دستگاه اشعه ایکس بعد از طی یک دوره ناشتایی است. باریم یک مایع گچی شکل است که در اشعه ایکس نشان داده شده و به تکنسین ها اجازه مشاهده جزئیات دستگاه گوارش را می دهد. این آزمایش می تواند به آنها کمک کند تا هر گونه ناهنجاری در عملکرد معده را پیدا کنند.
- گاستروسکوپی: این روش پزشکی با استفاده از یک لوله کوچک و منعطف با دوربین و یک منبع نوری (اندوسکوپ) صورت می گیرد تا قسمت‌های بالایی دستگاه گوارش از جمله مری، معده و دوازدهه را بررسی کند. این آزمایش برای تشخیص اجسام در معده یا هر گونه ناهنجاری دیگر در معده مفید است.
سونوگرافی شکم برای تشخیص وجود هر گونه ناهنجاری فیزیکی که ممکن است باعث علائم شود مفید خواهد بود.
مانومتری معده یا اثنی عشر شامل استفاده از یک لوله نازک بلند است که قدرت و الگوهای عضلانی در مری را از طریق اسفنکتر تحتانی مری به معده اندازه گیری می کند.
درمان فلج معده
مدیریت گاستروپارزی می تواند شامل تغییرات ساده در رژیم غذایی، داروها و حتی جراحی بسته به شدت بیماری باشد.
تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی
در افراد مبتلا به گاستروپارزی خفیف، چند تغییر در عادات غذایی می تواند تا حد زیادی علائم را کاهش دهد. بیشتر این تغییرات بر کاهش مقدار غذایی که می خورید متمرکز می شوند، زیرا پرخوری تخلیه معده را دشوارتر می کند. مصرف وعده های غذایی کوچکتر به جای دو یا سه وعده غذایی بزرگ می تواند کمک کننده باشد. همچنین ممکن است با خوردن غذاهای نرم یا مایع، مانند سوپ و اسموتی، تسکین پیدا کنید. جویدن خوب هر لقمه و مصرف مایعات غیر گازدار همراه با غذا نیز می تواند هضم را آسان کند. پرهیز یا محدود کردن غذاهای با فیبر و چربی بالا می‌تواند ناراحتی را کاهش دهد، زیرا هضم این غذاها معمولاً زمان بیشتری به طول می‌انجامد. برای برخی افراد، نوشیدنی‌های تغذیه‌ای مکمل می‌توانند به اطمینان از دریافت کافی مواد مغذی کمک کنند.
اگر دیابت دارید، حتما قرص های گلوکز یا آب نبات های سفت را در دسترس داشته باشید. اگر گاستروپارزی باعث کاهش قند خون شود، می توانید از آنها برای افزایش قند خون خود استفاده کنید، زیرا به راحتی جذب می شوند. اگر مطمئن نیستید که چه چیزی بخورید تا زمانی که دچار گاستروپارزی می‌شوید، نیازهای تغذیه‌ای خود را برآورده کنید، یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما توصیه کند.
داروها
داروهای موجود برای گاستروپارزی بیماری زمینه ای را درمان نمی کنند، اما به کاهش علائم کمک می کنند. البته در این میان داروهای ضد استفراغ تهوع و استفراغ را کاهش می دهند و ممکن است مورد استفاده قرار گیرند.
عمل جراحی
برای افرادی که قادر به کنترل علائم از طریق تغییرات رژیم غذایی و داروها نیستند، چندین گزینه جراحی وجود دارد که ممکن است تسکین دهنده باشند.
محرک الکتریکی معده یک دستگاه کاشته شده است که از پالس های الکتریکی ملایم و کنترل شده برای تحریک عضلات صاف در دستگاه گوارش و تسریع تخلیه معده استفاده می کند. با این حال، این درمان برای همه افراد موثر نبوده و در همه مناطق هم در دسترس نیست.
بوتاکس (سم بوتولیسم) تزریق شده در اسفنکتری که معده را به روده کوچک یا پیلور متصل می‌کند، می‌تواند به شل شدن اسفنکتر کمک کند. این روش اجازه عبور راحت‌تر غذا به روده کوچک را می دهد. اما نکته حائز اهمیت این است که تزریق بوتاکس برای همه موثر نبوده و تنها به عنوان یک راه حل موقت شناخته می شود و می توانند در تزریق های بعدی از اثرات کمتری برخوردار باشند.
یک لوله تغذیه که با جراحی در مسیر ورودی روده کوچک متصل می شوند، می تواند آخرین راه حل برای کسانی باشد که به طور کامل قادر به وارد کردن مواد مغذی جامد یا مایع به معده خود نیستند.
در صورتی که علائم آزاردهنده معده را تجربه می کنید می توانید در این باره با متخصصین گوارش طبینجا بصورت آنلاین مشورت نمایید.
